मिलिंद महाविद्यालय, औरंगाबाद : इतिहासातील योगदान व महत्व -

मराठवाडा विभागात उच्च शिक्षणाची गंगा प्रवाहित करणाऱ्या संस्थांमध्ये मिलिंद महाविद्यालय, औरंगाबाद या संस्थेचे स्थान अत्यंत प्रतिष्ठेचे आहे. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी स्वातंत्र्योत्तर भारतात समाजातील शोषित, वंचित आणि मागासवर्गीय विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षण मिळावे यासाठी स्थापन केलेल्या People’s Education Society अंतर्गत हे महाविद्यालय 19 जुन 1950 साली स्थापन झाले. • संस्थापक: भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर. • संस्था: People’s Education Society, मुंबई. • ‘शिका, संघटित व्हा आणि संघर्ष करा’ या डॉ. आंबेडकरांच्या त्रिसूत्रीचा मूर्तरूप म्हणजे हे महाविद्यालय होय.

शैक्षणिक योगदान :

1. उच्च शिक्षणाचा प्रसार : मराठवाड्यात दलित, मागासवर्गीय, आदिवासी, शेतकरी, कामगार यांच्या मुलामुलींना उच्च शिक्षणाची संधी मिळाली.

2. साहित्य, विज्ञान आणि वाणिज्य शाखा : महाविद्यालयात सर्वसामान्यांसाठी तीनही शाखांमध्ये पदवी अभ्यासक्रम सुरुवातीपासूनच उपलब्ध होते.

3. संशोधन व सामाजिक विचारांचे केंद्र : डॉ. आंबेडकरांचे अनुयायी, प्राध्यापक, संशोधक यांच्यासाठी हे महाविद्यालय एक वैचारिक केंद्र राहिले.

4. अनेक मान्यवरांचे शिक्षण : अनेक समाजसेवक, प्राध्यापक, अधिकारी, लेखक, पत्रकार इ. या महाविद्यालयाचे माजी विद्यार्थी आहेत.

सामाजिक व सांस्कृतिक भूमिका :

1. समता आणि बंधुतेचा प्रचार : महाविद्यालय हे केवळ शिक्षण देणारे संस्थान नव्हते, तर समतावादी आणि लोकशाही विचारांची जोपासना करणारा गड होता.

2. आंबेडकरी चळवळीचे केंद्र : डॉ. आंबेडकरांच्या विचारांचा प्रचार-प्रसार करणाऱ्या अनेक उपक्रमांचे आयोजन याच महाविद्यालयातून झाले.

3. विद्यार्थी चळवळीचे उद्गमस्थान : अनेक विद्यार्थी संघटनांची पिढी याच महाविद्यालयातून तयार झाली.

4. महापुरुष जयंती, व्याख्यानमाला, स्पर्धा : वार्षिक कार्यक्रमांतून लोकशिक्षण व समतेचे मूल्य वृद्धिंगत केले गेले.

ऐतिहासिक व प्रेरणादायक महत्व :

• हे महाविद्यालय म्हणजे मराठवाड्यातील शैक्षणिक क्रांतीचे द्योतक आहे.

• डॉ. आंबेडकरांच्या “शिक्षण हेच शस्त्र आहे” या विचाराचे मूर्त रूप म्हणजे मिलिंद महाविद्यालय.

• हा परिसर अनेक ऐतिहासिक लढ्यांचा साक्षीदार राहिला आहे – विशेषतः मराठवाडा मुक्ती संग्रामात विद्यार्थ्यांचा सहभाग.

• हे महाविद्यालय मराठवाडा विद्यापीठाचे नामांतर व्हावे यासाठी जो लढा उभारला त्याचा साक्षीदार आहे व ह्या महाविद्यालयात शिक्षण घेणाऱ्या सर्व विद्यार्थ्यांनी या नामांतर चळवळीत सक्रिय सहभाग नोंदवला व मराठवाडा विद्यापीठ ऐवजी डॅा.बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ असे नामांतर या विद्यापीठाचे करुन दाखवले.

• हे महाविद्यालय म्हणजे आंबेडकरी वैचारिक वारशाची अमोल ठेव आहे.

मिलिंद महाविद्यालय हे केवळ एक शैक्षणिक संस्था नाही, तर हे सामाजिक परिवर्तनाची मशाल आहे. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे शिक्षणविषयक स्वप्न साकार करणारी ही संस्था आजही हजारो विद्यार्थ्यांना शिक्षण, आत्मसन्मान व सामाजिक न्यायाचा प्रकाश देत आहे.

“मिलिंद महाविद्यालय” हे डॉ. आंबेडकरांच्या विचारांची शाळा आहे – जिथे केवळ ज्ञान नाही तर स्वाभिमान देखील शिकवला जातो.

“शिका, संघटित व्हा आणि संघर्ष करा” हे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे त्रिसूत्री मार्गदर्शन आजही ज्याच्या भिंतींवर स्फूर्तीदायक घोषवाक्याप्रमाणे झळकत आहे, ते म्हणजे मिलिंद महाविद्यालय, औरंगाबाद. हे महाविद्यालय म्हणजे फक्त एक शैक्षणिक संस्था नाही, तर संविधानिक मूल्यांची आणि स्वाभिमानाच्या संस्कृतीची विद्यापीठीय पाठशाळा आहे.

डॉ. आंबेडकरांचा दूरदृष्टीपूर्ण विचार :

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी शिक्षणाला फक्त पदवी किंवा नोकरी मिळवण्याचे साधन म्हणून न पाहता, स्वतःच्या सन्मानासाठी लढण्याचे आणि समाजात मानाने उभे राहण्याचे शस्त्र म्हणून पाहिले. हेच तत्व मिलिंद महाविद्यालयाच्या संपूर्ण शिक्षण प्रक्रियेचा आत्मा ठरला आहे.

ज्ञानाबरोबर स्वाभिमानाचा वारसा :

• येथे मिळणारे शिक्षण हे विद्यार्थ्यांना फक्त पुस्तकी ज्ञान देत नाही, तर त्यांना त्यांच्या स्वत्वाची जाणीव करून देते.

• महाविद्यालयातील वातावरण, अभ्यासक्रम, सांस्कृतिक उपक्रम, विद्यार्थी संघटना, सर्व काही समता, सामाजिक न्याय आणि आत्मभान या मूल्यांवर आधारित आहे.

• विद्यार्थ्यांना “मी कोण आहे?”, “माझे हक्क काय आहेत?”, आणि “समाजात माझी भूमिका काय असावी?” हे प्रश्न विचारायला लावणारे आणि त्याची उत्तरं शोधायला प्रवृत्त करणारे हे एक शिक्षण मंदिर आहे.

स्वाभिमानी नेतृत्वाची शाळा :

• या महाविद्यालयातून केवळ शास्त्रज्ञ, अधिकारी, शिक्षकच घडले नाहीत, तर समाजासाठी लढणारे, अन्यायाविरुद्ध आवाज उठवणारे, आंबेडकरी आंदोलन पुढे नेणारे कार्यकर्ते आणि विचारवंत घडले.

• येथे मिळालेले शिक्षण हे केवळ बौद्धिक नाही, तर चारित्र्यदृष्ट्या प्रगल्भ असते – जे विद्यार्थ्यांना आयुष्यभर मार्गदर्शन करत राहते.

आंबेडकरी मूल्यांचा गाभा :

• मिलिंद महाविद्यालय हे डॉ. आंबेडकरांच्या “Educate, Agitate, Organize” या मंत्राचे मूर्त स्वरूप आहे.

• हे महाविद्यालय म्हणजे सामाजिक क्रांतीचे शास्त्रशुद्ध प्रशिक्षण केंद्र आहे, जिथे अभ्यासक्रमाइतकाच महत्त्वाचा समाजासाठी जगण्याचा दृष्टिकोन शिकवला जातो.

“मिलिंद महाविद्यालय” हे केवळ एका ईमारतीचे नाव नाही, तर एक चळवळ आहे, एक स्वाभिमानाची शाळा आहे, आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या स्वप्नातील समतामूलक समाजाच्या निर्मितीचा केंद्रबिंदू आहे.

इथे शिकलेले विद्यार्थी केवळ पुस्तके वाचून निघत नाहीत, ते आपल्या इतिहासाशी जोडले जातात, आपला अधिकार ओळखतात आणि तो मिळवण्यासाठी उभे राहतात. म्हणूनच म्हणावे लागेल – “मिलिंद महाविद्यालय” हे जिथे केवळ ज्ञान नव्हे, तर स्वाभिमान देखील शिकवला जातो!”

डॅा. विजय मोरे