आधुनिक भारताच्या उभारणीचे समान ध्येय ठेवणारे दोन नेते....

जवाहरलाल नेहरू आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे संबंध गुंतागुंतीचे होते, ज्यामध्ये सहकार्य आणि मतभेद दोन्ही होते. वेगवेगळ्या राजकीय पार्श्वभूमीचे असूनही, त्यांनी आधुनिक भारताच्या उभारणीचे समान ध्येय सामायिक केले. त्यांच्या नात्यातील काही प्रमुख पैलू हे आहेत. :

• - *वैचारिक मतभेद*:- आंबेडकर आणि नेहरू यांचे जात आणि सामाजिक न्यायासह विविध मुद्द्यांवर वेगवेगळे विचार होते. आंबेडकर हे भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे टीकाकार होते, ज्यावर त्यांना जातीय हिंदूंचे वर्चस्व असल्याचे वाटत होते, तर नेहरू हे पक्षाचे एक निष्ठावंत नेते होते.
• - *संविधान निर्मितीत सहकार्य*: त्यांच्यात मतभेद असूनही, नेहरूंनी भारताच्या संविधानाची रचना करण्यासाठी आंबेडकरांना मसुदा समितीचे अध्यक्ष म्हणून नियुक्त केले. देशाच्या संविधानिक चौकटीला आकार देण्यात आंबेडकरांचे कौशल्य आणि नेहरूंच्या पाठिंब्याने महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.
• - *सामाजिक न्यायाला पाठिंबा*: नेहरूंनी अनुसूचित जाती आणि जमातींसाठी सकारात्मक कृती आणि आरक्षणाच्या आंबेडकरांच्या प्रस्तावांना पाठिंबा दिला. पटेल आणि के. एम. मुन्शी यांच्यासारख्या इतर नेत्यांनी आक्षेप घेतला तेव्हा नेहरूंच्या पाठिंब्यामुळे आंबेडकरांना त्यांचे प्रस्ताव पुढे नेण्यास मदत झाली.
• - *हिंदू कोड बिल*: नेहरू आणि आंबेडकरांना हिंदू वैयक्तिक कायद्यात सुधारणा करण्यात समान रस होता. आंबेडकरांनी हिंदू कोडचा मसुदा तयार करण्यासाठी उपसमितीचे अध्यक्षपद भूषवले होते, परंतु विधेयकाच्या विलंबामुळे आणि नेहरूंच्या सावध दृष्टिकोनामुळे त्यांनी मंत्रिमंडळातून राजीनामा दिल्याने तात्पुरते मतभेद निर्माण झाले.
• - *परस्पर आदर*: मतभेद असूनही, दोन्ही नेत्यांनी एकमेकांबद्दल आदर राखला. आंबेडकरांच्या राजीनाम्यानंतर, नेहरूंनी "हिंदू समाजाच्या सर्व अत्याचारी वैशिष्ट्यांविरुद्ध बंडाचे प्रतीक" म्हणून त्यांची प्रशंसा केली. आंबेडकरांनी हिंदू कायदा सुधारणांसाठी नेहरूंच्या प्रयत्नांची कबुली दिली.
• - *व्यावसायिक सहकार्य*: त्यांनी संविधान निर्मिती आणि सामाजिक न्याय यासारख्या प्रमुख मुद्द्यांवर एकत्र काम केले.

- *वैयक्तिक मतभेद*: त्यांचे वैयक्तिक संबंध मर्यादित होते आणि आंबेडकर अनेकदा दलित कल्याणासाठी नेहरूंच्या दृष्टिकोनावर टीका करत असत.

• - *धोरणातील मतभेद*: आंबेडकरांना नेहरूंनी आपल्याला बाजूला केले आहे असे वाटले, ज्यामुळे ते निराश झाले आणि अखेर त्यांना मंत्रिमंडळातून राजीनामा द्यावा लागला.

एकंदरीत, त्यांचे संबंध हे सहकार्य आणि टीका यांचे संतुलन होते, जे आधुनिक भारताच्या उभारणीच्या त्यांच्या सामायिक ध्येयाने प्रेरित होते.

*- हेमंत सुधाकर सामंत*