बोधगया मंदिर कायदा १९४९ रद्द करा !

      बौद्ध आता हा ऐतिहासिक अन्याय सहन करणार नाहीत. आम्ही आमचा हक्क परत मिळवण्यासाठी ठाम आहोत. महाबोधी महाविहार हा भगवान बुद्धांच्या अनुयायांचा पवित्र तीर्थक्षेत्र आहे. मात्र, या अत्यंत पवित्र स्थळाचे प्रशासन बौद्धांऐवजी हिंदू ब्राह्मणांच्या ताब्यात ठेवले आहे. हा केवळ गैरव्यवस्थापनाचा मुद्दा नाही, तर बौद्ध ही ओळखच पुसून टाकण्याचा प्रयत्न आहे. आम्ही आमच्या पवित्र स्थळी कोणत्याही बाह्य शक्तीचा ताबा स्वीकारणार नाही! आम्ही कोणत्याही धर्माच्या विरोधात नाही! हा संघर्ष कोणत्याही धर्माच्या विरोधात नाही, तर प्रत्येक धार्मिक समुदायाला त्यांच्या पवित्र स्थळांचे स्वायत्त प्रशासन करण्याच्या हक्कासाठी आहे. जसे हिंदू आपली मंदिरे, मुस्लीम आपली मशिदी, शीख आपली गुरुद्वारे आणि ख्रिश्चन आपली चर्च स्वतःच्या व्यवस्थापनाखाली ठेवतात, तसेच महाबोधी महाविहार देखील संपूर्णतः बौद्ध प्रशासनाखाली असले पाहिजे.

बौद्धांनी आपले पवित्र स्थळ स्वतःच्या परंपरेनुसार आणि श्रद्धेनुसार चालवण्याचा हक्क मागणे हा अन्य कोणत्याही धर्माच्या विरोधात जाणारा विषय नाही. धार्मिक स्वायत्तता हा प्रत्येक समुदायाचा हक्क आहे, आणि तोच न्याय बौद्धांना मिळायलाच हवा. स्वातंत्र्यानंतर देखील काँग्रेस सरकारने हा ऐतिहासिक अन्याय कायम ठेवला. बोधगया मंदिर कायदा १९४९ नुसार, महाबोधी महाविहाराच्या व्यवस्थापनात हिंदू ब्राह्मणांना प्रमुख स्थान देण्यात आले. तेच या पवित्र स्थळाचे नियंत्रण ठेवत आहेत. हा कायदा म्हणजे बौद्ध संस्कृतीवर केलेला प्रचंड आघात आहे. महाबोधी महाविहार हा संपूर्ण जगभरातील बौद्धांचे श्रद्धास्थान आहे. लाखो बौद्ध अनुयायी येथे येतात, त्यांना या ठिकाणी वेगळीच परंपरा पहायला मिळते. कारण त्यांच्या पवित्र स्थळी बाहेरच्यांचे नियंत्रण आहे. बौद्धांनीच त्यांच्या धर्मस्थळाचे संरक्षण आणि व्यवस्थापन करणे स्वाभाविक आहे.

भारतामध्ये बौद्ध धर्म योजनाबद्धपणे पुसून टाकण्याचा प्रयत्न प्राचीन काळापासून सुरू आहे. प्रथम पुष्यमित्र शुंग, मिहिरकुल, शशांक आणि काही गुप्त सम्राटांनी बौद्ध धर्म दडपण्यास मोठी भूमिका बजावली.. धर्मांधांनी बौद्ध धर्मस्थळे जाळून किंवा हिंदू मंदिरांमध्ये रूपांतरित केली, आणि नंतर इस्लामी आक्रमणांनी उरलेसुरले बौद्ध शिकवणी केंद्र उद्ध्वस्त केली. नालंदा, विक्रमशिला, सारनाथ, आणि बोधगया ही महान बौद्ध शिक्षण आणि तीर्थस्थळे हिंदू आणि इस्लामी आक्रमणांमुळे उद्ध्वस्त झाली. बौद्ध शिकवणीऐवजी कर्मकांड, अंधश्रद्धा आणि जातिवाद लादण्यात आला. बौद्ध धर्म भारतातून जवळजवळ नष्ट करण्यात आला, आणि आजही बौद्ध स्थळांवर बाह्य लोकांचा ताबा आहे.

बोधगया मंदिर कायदा १९४९ हा बौद्धांची लूट कायम ठेवणारा कायदाविरोधात अनागारिक धर्मपाल यांनी या अन्यायाविरुद्ध आधीच लढा दिला होता. महाबोधी महाविहार हा बौद्धांचा पवित्र वारसा असून, तो हिंदू प्रशासनाच्या ताब्यात देणे हा ऐतिहासिक अन्याय आहे. याविरुद्ध पहिल्या आंदोलकांमध्ये अनागारिक धर्मपाल यांचे नाव अग्रस्थानी आहे. १९व्या शतकात अनागारिक धर्मपाल यांनी महाबोधी महाविहार पूर्णपणे बौद्धांच्या ताब्यात असावा यासाठी मोठा लढा दिला. त्यांनी ब्रिटिश आणि भारतीय अधिकाऱ्यांकडे निवेदने दिली, आंदोलन केले आणि जनजागृती केली. त्यांचे प्रयत्न असूनही १९४९ मध्ये नेहरू सरकारने ‘बोधगया मंदिर कायदा’ लागू केला, ज्यामुळे महाबोधी मंदिरावर हिंदू बहुसंख्याक नियंत्रण राहिले. ऑल इंडिया बौद्ध फोरम ने महाबोधी महाविहाराच्या संपूर्ण बौद्ध प्रशासनासाठी आणि बोधगया मंदिर कायद्याच्या रद्द करण्यासाठी शांततामय पण ठाम चळवळ सुरू केली आहे. आमच्या मागण्या स्पष्ट आहेत:

बोधगया मंदिर कायदा, १९४९ त्वरित रद्द करावा.

महाबोधी महाविहाराचे संपूर्ण प्रशासन बौद्धांकडे द्यावे.

बौद्ध संस्कृतीचे पुनरुत्थान आणि बौद्ध स्थळांचे संरक्षण करावे.

प्रत्येक धार्मिक समुदायाला त्यांच्या पवित्र स्थळांचे स्वायत्त प्रशासन करण्याचा हक्क मिळावा.

हा केवळ भारतातील नव्हे, तर जागतिक बौद्ध समुदायाचा लढा आहे. जर सरकारने हा अन्याय थांबवला नाही, तर जागतिक स्तरावर बौद्ध समाज एकत्र येऊन तीव्र आंदोलन करेल. भारतीय सरकारने त्वरित पावले उचलली नाहीत, तर हे आंदोलन आणखी तीव्र होईल

निवेदन.....

बिहार राज्यातील बोधगया येथील महाबोधी महाबुद्धविहार गेल्या अनेक दशकांपासून अबौद्ध लोकांच्या ताब्यात आहे. बौद्ध धर्माबद्दल असलेल्या अनास्थेमुळे या ठिकाणी धम्मविरोधी कर्मकांड आणि बुद्ध मुर्तींची होणारी विटंबना बौद्ध अनुयायांच्या भावनेला धक्का पोहचवणारी आहे. विविधतेने नटलेल्या भारतात अनेक जातीधर्माचे नागरिक वास्तव्याला आहे. आपल्या धर्माचे पालन करण्याचा अधिकार घटनेने सर्व भारतीयांना दिला आहे. देशात मशिदीवर मुस्लिम बांधवांचा, गुरूद्वारात शीख बांधवांचा, चर्च मध्ये ख्रिस्ती बांधवांचा आणि मंदिरावर हिंदू बांधवांचा ताबा असतो. परंतु अनेक वर्षांपासून बोधगयातील महाबोधी महाविहार हे अबौद्ध लोकांच्या ताब्यात आहे. याविरोधात गेल्या अनेक दशकांपासून महाबोधी महाविहार मुक्ती आंदोलन सुरू आहे. १४ फेब्रुवारी २०२५ पासून भिक्खूसंघाने महाविहार मुक्ती करीता पुन्हा एकदा आंदोलन सुरू केले आहे. १९४९ चा बुद्धगया मंदिर कायदा रद्दबातल करावा महाबोधी बुद्ध विहार बौद्ध भिक्खूच्या ताब्यात द्यावे या प्रमुख मागणीसाठी सुरू असलेल्या आंदोलनाला मुंबईसह महाराष्ट्रांतील संपूर्ण बौद्ध समाज पाठिंबा देत आहे. पंरतु, सर्वात मोठी लोकशाही असलेल्या भारतात हे आंदोलन दडपण्याचा प्रयत्न सरकार आणि प्रशासनाकडून केला जात आहे. उपोषण करीत असलेल्या भिक्खू संघाला रात्री बारा वाजण्याच्या सुमारास आंदोलनस्थळावरून हाकलण्यात आले. यामुळे भिक्खू संघाने आता महाविहारापासून काही अंतरावर आपले धऱणे आंदोलन सुरु ठेवले आहे. .भगवान बुद्धाने जगाला दिलेला धम्म 'राजधर्म' ठरला आहे. पंरतु, बौद्धांच्या बाबतीत सरकारची भूमिका त्यांची बहुजन विरोधी मानसिकता दाखवणारी आहे; न्याय देणारी नाही, यामुळे महाबोधी विहार ची सध्यस्थिती लक्षात घेता बुद्धगया मंदिर कायदा रद्द करीत महाबोधी विहार अबौद्ध लोकांच्या ताब्यातून मुक्त करण्याची मागणी याद्वारे करीत आहोत.

..........