सम्राट अशोक कालिन घरगुती बुद्ध उत्सवाची उत्स्फूर्तपणे सांगता

 .  भारतात सर्वप्रथम सम्राट अशोक कालिन बुद्ध उत्सव सुरू केल्याने अनेकांनी त्यांचे अनुकरण करण्याची सुरुवात केली आहे. स्वतंत्र भारतात प्रथमच देवदास बानकर कोल्हापूर यांनी बंद पडलेला हा उत्सव आपल्या घरी सुरु केला. त्याचे अनुकरण करीत भांडूप मुंबई येथील सागर तायडे परिवारच्या वतीने प्रथमच ‌अशा प्रकारच्या सात दिवसांचा घरगुती बुद्ध उत्सव साजरा करण्यात आला त्या बुद्ध उत्सवाचा सांगता नुकताच संपन्न झाला. यावेळी भारतीय बौद्ध महासभा केंद्रीय शिक्षक आयु.निनाजी इंगळे व वंचित बहुजन आघाडी भांडूप विधानसभा प्रवक्ते आयु.राहुल पवार,नारायण वानखडे,प्रविण तायडे,समता विकास महिला मंडळाच्या विजया वानखडे,वंदना इंगळे,शांता वानखडे,सुलभा तायडे,सुरेखा इंगळे,वर्षा चव्हाण यांच्या प्रमुख उपस्थित सामुहिक बुद्ध वंदना घेण्यात आली.

 

 दैनिक मुक्तनायक संपादक देवदास बानकर यांच्यामुळेच बुद्ध उत्सवाची ऐतिहासिक माहिती मिळाली. असे आयु.निनाजी इंगळे भारतीय बौद्ध महासभा केंद्रीय शिक्षक,आयु.राहुल पवार प्रवक्ते वंचित बहुजन आघाडी भांडूप विधानसभा,धम्म उपासिका विजया वानखडे मुख्य संघटक समता विकास महिला मंडळ भांडूप यांनी आपल्या मनोगतात व्यक्त करून हा उत्सव प्रत्येक वर्षी आम्ही आपल्या घरी साजरा करणार असल्याचे सांगितले.  यावेळी धम्म उपासिका चंद्रकला सागर तायडे,यांच्या वतीने सर्वांना सुजाता खीर दान करण्यात आली.वर्षा चव्हाण,सुप्रिया तायडे यांनी विशेष मेहनती घेतली तर प्रवीण तायडे यांनी बुद्धमूर्ती जवळ सात दिवस उत्तम सजावट लाईटीग केली. 

------------------------------------------------------

 सन 2015 साली दैनिक मुक्तनायकचे संपादक देवदास बानकर यानी आपल्या घरातून सम्राट अशोक कालिन बुध्द उत्सवाला प्रारंभ केला. त्यावेळी अनेकांनी शंका घेतली. हा कुठून आणला उत्सव असे लोक म्हणू लागले. पण जेव्हा लोक उत्सवाचा इतिहास वाचू लागले तेव्हा त्याना हा उत्सव  होता याची खात्री पटली. आज मुंबई, पुणे, जालना, औरंगाबाद, भंडारा, बुलडाणा आदी भागातील बुध्दधम्म प्रेमी हा उत्सव साजरा करत आहेत. त्यानिमित्ताने घरी धम्मदेसनाचे आयोजन करून धम्मातील सुसंस्कृतीचा प्रचार करत आहेत, स्वतःवर कुटुंबातील सदस्यांवर अधिकाधिक संस्कार निर्माण करून घेत आहेत. १५ सप्टेंबर रोजी तिळवणी (ता.हातकणंगले जि.कोल्हापूर) येथील रामचंद्र चव्हाण गुरूजी यांच्या घरी बुध्द उत्सव आयोजित करण्यात आला होता. अध्यक्षस्थानी दैनिक मुक्तनायकचे संपादक देवदास बानकर होते.  प्रारंभी सामुहिक वंदना घेण्यात आली. प्रास्ताविक व स्वागत रामचंद्र चव्हाण यानी केले. देसना कार्यक्रमाला भागातील उपासिका व उपासक मोठ्या संख्येने उपस्थित होते.

-----------------------------------------------------------

    कुटुंबस्तरीय बुध्द उत्सव साजरा करणेबाबत मार्गदर्शक रूपरेषा (संहिता)

शके बुध्दाब्धमधील भाद्रपद महिन्यातील पौर्णिमेच्या पंचमी (5 वा दिवस) दिनी म्हणजे 11 सप्टेंबर ते 17 सप्टेंबर 2021 पर्यंत 7 दिवसाच्या बौध्द धम्मीयांच्या घरगुती (कुटुंबस्तरीय) बुध्द उत्सव या पवित्र सणास प्रारंभ होत आहे. दोन हजार वर्षापूर्वी सम्राट अशोक राजा यांनी बुध्द (रथ) उत्सव म्हणून या उत्सावाची सुरूवात केल्याचे सांगितले जाते. सम्राट अशोकांच्या मौर्यांची अर्थात बौध्दांची सत्ता उलथून टाकून शत्रूंनी बुध्दांना विष्णुचा ९ अवतार करून त्यांचे अन्य देवांच्या नावाने वैदिकीकरण करून बुध्द (रथ) उत्सव हा सण मोडित काढला. मात्र आता तो उत्सव सन 2015 पासून कोल्हापुरातून प्रथम सुरू झाला. यांची सुरूवात देवदास बानकर कुटुंबांनी केली. त्यांचा आदर्श घेवून सन 2016 रोजी 4 कुटुुंबांनी बुध्द उत्सव साजरा केला. या सर्वांंचा आदर्श घेवून सन 2017 साली 22 कुटुंबानी आपल्या घरी बुध्द उत्सव सुरू केला. सन 2018 साली 72 कुटुंबांनी उत्सव केला. 2019 महाराष्ट्रातील 122 कुटुंबानी बुध्द उत्सव धम्म संहितेप्रमाणे साजरा केला. गेल्या वर्षी 200 हून अधिक घरात हा सण साजरा झाला. यावर्षी बुध्द उत्सव महाष्ट्रातील अनेक कुटुंबे करण्यास इच्छुक असल्याने हा घरगुती सण साजरा करणेसाठी धम्म विधी एकसारखी असावी म्हणून एक मार्गदर्शकांची रूपरेशा निश्‍चित केली आहे. हा घरगुती सण वैज्ञानिक दृृष्टीकोन ठेवून साजरा करायचा आहे. अन्यथा लोक आपापल्यापध्दतीने हा सण साजरा करू लागले तर भविष्यात बुध्द उत्सवाला अंधश्रध्देची बाधा लागून दोन हजार वर्षापुर्वीच्या मूळ हेतू-कल्पनेला तडा जाईल. तेव्हा बुध्द (रथ) उत्सव हा बौध्द धम्मातील चार आर्य सत्य,आष्टांग मार्ग,विनयत्रिपिटीका,बुध्द आणि त्यांचा धम्म या पवित्र व वैज्ञानिक ग्रंथांना अनुसरूनच पारंपारिक धम्म संहितेप्रमाणे साजरा करावयाचा आहे. त्यासाठी खालील मार्गदर्शक रूपरेषा प्रमाणेच इच्छुक कुटुुंबांनी आपल्या घरी बुध्द उत्सव साजरा करावयाचा आहे.

1.   मुर्ती 7 दिवसाच्या घरगुती बुध्द उत्सवासाठी घरातील बुध्द मूर्ती वापरणे. नसेल तर नवीन खरेदी करणे.
2.   बुध्द महाउत्सवाच्या पहिल्या मंगल दिनाच्या दिवशी कोणत्याही वेळेला घरात बुध्द मुर्ती ज्या ठिकाणी आहे,तेथून घरातील अन्य पसंतीच्या कोणत्याही (उत्तर, दक्षिण, पुर्व व पश्‍चिम या दिशा न पाहता) ठिकाणी प्रतिष्ठित परव्यक्तींच्या मंगल हस्ते प्रतिष्ठापना करणे.
3.  बुध्द मुर्ती जवळ कोणत्याही प्रकारची फळे, सुजाता खीर अन्य गोड पदार्थ व इतर कोणतेही अन्न ठेवू नये.
4.  बुध्द मुर्ती समोर मेणबत्ती/उदबत्ती लावणे, पंचारती करू नये. हळद, कुंकू, गुलाल, अष्टीगंध,अबीर,इबीत इत्यादी व तत्सम घटकांचा वापर करू नये. निळीचा तर अजिबात वापर करू नये. कमळाचे फुल/ अन्य फुले वाहने,पिंपळाची पाने वाहने.
5.  बुध्द मुर्ती ज्या रूममध्ये आहे ती रूम लायटिंग व अन्य शोभेच्या साहित्याने सजवणे. वविशेषता : बुध्द मुर्तीच्याचारी बाजूला पसंतीप्रमाणे आकर्शक सजावट करणे. तसेच बुध्द मुर्तीची प्रतिष्ठापना करणेसाठी देश, विदेशातील कोणतीही बुध्द विहारे, दीक्षाभूमी, चैत्यभूमी व स्तूप सारख्या प्रतिकृती असल्या तरी चालतील.
6.  बुध्द उत्सव काळातील 7 दिवस घराबाहेर पंचशील ध्वज फडकावणे, घराबाहेर लायटिंग/धम्म संस्कृतीची ओळख सांगणारा आकाश दिवा लावणे. दररोज सकाळी घराबाहेर रांगोळीने अंगण सजवणे.
7.  बुध्द उत्सव काळातील 7 दिवस सकाळ व संध्याकाळी त्रिसरण, पंचशील, वंदना घेणे./शक्य असेल, तर धम्मदेसनाचे आयोजन करणे. (सात दिवसापैकी एक दिवस तरी धम्म देसनाचे आयोजन करणे )
8.  बुध्द उत्सवातील पहिल्या मंगल दिनी सुजाता खीरच करणे. घरात वंदनेला येणार्‍यांना सुजाता खीर देणे. कोणी नाहीच आले, तर शक्य तितक्या शेजारी यांना सुजाता खीर देवून आपल्या सणाचा प्रसार करणे.
9.  अ) बुध्द उत्सव काळात 7 दिवस घरात मांसाहारी जेवण करू नये. ब) बाहेरून मांसाहारी जेवण करून घरी येवू नये. क) धूम्रपान व मद्यपानाचे व्यसन कोणी करत असेल तर 7 दिवस ते व्यसन करू नये. ड) उत्सवाच्या काळात कोणत्याही प्रकारचा उपोसथ करू नये. इ) बुध्द उत्सवाच्या काळात या सणाच्या अमर्यादित नातेवाईक व सर्व बहुजनांना मंगलकामना देणे. त्यासाठी तोंडी,प्रत्यक्ष भेटून,व्हॉटस् अ‍ॅप,फेसबुक, इन्स्टाग्राप, ट्विटर, ईमेल, दुरध्वनी चाही वापर करावा.
10.  घरगुती बुध्द उत्सव काळात देश व जगातील धम्म संस्कृती व संस्कार ग्रंथ, आंबेडकरी साहित्य,अन्य महामानवांचे समातावादी व अंधश्रध्दामुक्त साहित्याचे वाचन करून घरातील वर्शावासाची परंपरा अखंड ठेवावी.
11.  बुध्द उत्सव काळात धम्मदेसनाचे विशय अंधश्रध्दा निर्मुलन तसेच धम्म संस्कृती व संस्कार,गौतम बुध्द, सम्राट अशोक राजा, डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर यांच्यासह देश व जगातील धम्म प्रसारक व प्रशंसक व धम्म गुरूंचे धम्मासंबंधी कार्य व कर्तुत्व संबंधी असावेत.
12.  बुध्द उत्सव सणाच्या काळात कोणतीही नवीन वस्तू खरेदी करणे. शुभ्र पांढरे वस्त्रांना प्राधान्य देणे.
13.  बुध्द उत्सव या घरगुती सणामध्ये सहभागी होवून सणाचा मंगलमय आनंद व्दिगुणीत करणेसाठी सासरी असलेल्या आपल्या विवाहित मुलींना (असतील तर) माहेरी बोलावून घेणे. तसेच घरातील अन्य सदस्य परगावी असेल त्यांनाही बोलावून घेणे. नातेवाईकांना निमंत्रित करणे.
14.  एखादे बौध्द कुटुंब बुध्द महाउत्सव करणेस इच्छुक असून बुध्द मुर्ती नसेल तर इच्छुकांनी त्या कुटुंबाला मुर्तीदान करून उत्सव सण साजरा करणेस प्रोत्साहन द्यावे. घरगुती बुध्द उत्सवासाठी प्रतिमा वापरू नये.
15.  धम्मदेसनासाठी कोणत्याही धर्म व जातीच्या व्यक्तीला निमंत्रित करणे. पण त्या देसनाकारांना त्यांच्या समाजातील अंधश्रध्दा कोणत्या आहेत ते सांगणे सक्तीचे करणे. त्यांच्या समाजातील विज्ञानवादी कृती असेल तर ती देखील सांगितली तरी चालेल. कर्मकांड, दैविकवादावर बोलून देवू नये.
16.  सात दिवस समाजात अंधश्रध्दा कोणत्या आहेत ते ऐकून, वाचून बौध्दांनी अंधश्रध्दा आपल्या रोजच्या जीवन प्रणालीत असतील तर त्या काढून टाकून विज्ञानवादी होण्याचा प्रयत्न करणे. विज्ञानवादी होण म्हणजेच आदर्श व तथागतांना अभिप्रेत असलेल्या मूळ बौध्दांची ओळख निर्माण करण्यासारखे आहे.
17.  बुध्द उत्सवाच्या सष्टमी (6 वा दिवस) दिनी महामाया, भिक्खूणीमाता यशोधरा व राजकुमार राहूलच्या प्रतिमांनापुष्प वाहून वंदन करणे व त्याच दिवशी व 7 व्या दिनी रात्री त्या दोघांच्या अखिल मानव दु:खमुक्त व्हावे यासाठी केलेल्या स्वागतहार्य त्यागाच्या प्रित्यर्थ नटून थटून अलंकारित महिला व मुलांनी एकत्र येवून विविध पारंपारिक खेळ (झिम्मा,फुगडी वगैरे) खेळावेत. महामानवांची गाणी सादर करावीत, त्यांच्यासंबंधी उकाने सादर करावेत.
18.  बुध्द उत्सव हा बुध्द रथउत्सव आहे. तेव्हा सद्यस्थिती पाहून व शक्य असेल तर पहिल्या दिवशी आपल्या परिसरात बुध्द रथ उत्सवाने बुध्द मुर्तीचे प्रतिष्ठापना करावी व शेवटच्या 7 व्या दिवशीही बुध्द रथ उत्सवाने व वंदनेने बुध्द उत्सवाची सांगता करावी. (आर्थिक व संख्याबळ पाहून निर्णय घेणेचा आहे)
19.  बुध्द महाउत्सव या सणाच्या सांगतानंतर दुसर्‍या दिवशी सकाळी बुध्द मुर्ती आपल्या घरातील व्यक्तीच्या मंगल हस्ते मूळ ठिकाणी ठेवावी.
20.  बुध्द उत्सव हा सण घरगुती असलेने उत्सव बुध्द विहार व सार्वजनिक ठिकाणी साजरा करता येणार नाही.
21.   बुध्द उत्सव हा घरगुती सण असलेने विधी-पुष्प वंदन (पूजा नव्हे) साठी लामा, महाथेरो, थेरो, भिक्खू, बौध्दाचार्य व विधीकर्त्यांना निमंत्रित करता येणार नाही. कुटुंब सदस्य वा उपस्थित असेल तर उपासकांच्या मंगल हस्ते मेणबत्ती, उदबत्ती प्रज्वलित करणे. पुष्प वाहने.
22.  बुध्द उत्सव हा सण पूर्णपणे वैज्ञानिक दृष्टीकोन ठेवूनच साजरा करणेचा आहे. कर्मकांड असता कामा नये.
23.  बुध्द उत्सवाच्या माध्यमातून बुध्दांचे धम्म विज्ञान आत्मसात करणेचे आहेत. बुध्द मुर्ती ही एक प्रातिनिधीक असते याचे भान ठेवावे. बुध्द उत्सव म्हणजे व्यक्ती पूजा अथवा अपेक्षापुर्ती पूजा नव्हे. तेव्हा कोणालाही मुर्ती समोर चमत्कारिक मागणी व अपेक्षा व्यक्त करता येणार नाही. आदर्शपुर्ती पूजा असली पाहिजे.
24.  विशेषत: आदर्श बौध्द कुटुंबांनी बुध्द उत्सव एकदा घरी साजरा करणेस सुरू केल्यानंतर तो बंद करावयाचा नाही.अन्य धर्माचे सण करता येणार नाहीत. बुध्द उत्सवाचा प्रसार करत पुढील वर्षाची अतुरतेने वाट पहावी.

धम्मउपासक देवदास बानकर
9225806990,
संपादक दैनिक मुक्तनायक परिवार,कोल्हापूर,