जागतिक आरोग्य संघटना स्थापन हेतू!डब्ल्यूएचओच्या व्यापक आदेशात सार्वभौमिक आरोग्य सल्ला, सार्वजनिक आरोग्याच्या जोखमीवर देखरेख, आरोग्य आपत्कालीन प्रतिक्रियांचे समन्वय, मानवी आरोग्य प्रसार यांचा समावेश आहे. डब्ल्यूएचओने सार्वजनिक आरोग्यासाठी केलेल्या अनेक कामांमध्ये प्रमुख भूमिका बजावली आहे, विशेषतः रोग निर्मूलन, पोलिओचे निर्मूलन आणि इबोला लसीचा विकास. त्याच्या सद्य प्राधान्यांमध्ये संसर्गजन्य रोगांचा समावेश आहे, त्यात एचआयव्ही- एड्स, इबोला, मलेरिया आणि क्षयरोग यांची वर्णी लागते.
डब्ल्यूएचओ सरकारी आरोग्य धोरणाला दोन उद्दीष्टांसह संबोधित करतो- पहिली गोष्ट म्हणजे, आरोग्य समानता वाढवणारी, गरीब-समर्थक, लिंग-प्रतिसाद देणारी आणि मानवी हक्कांवर आधारित दृष्टीकोन एकत्रित करणारी धोरणे, कार्यक्रमांद्वारे आरोग्याच्या मूलभूत सामाजिक आणि आर्थिक निर्धारकांना संबोधित करणे होय. तर दुसरे म्हणजे, आरोग्यदायी वातावरणाला चालना देणे, प्राथमिक प्रतिबंध तीव्र करणे आणि आरोग्यास होणाऱ्या पर्यावरणाच्या धोक्यांमागील मूळ कारणांवर लक्ष केंद्रित करणे यासाठी सर्व क्षेत्रातील सार्वजनिक धोरणांवर परिणाम करणे होय. डब्ल्यूएचओच्या तेरापैकी- ओळखल्या गेलेल्या पॉलिसी क्षेत्रांपैकी उर्वरित दोन डब्ल्यूएचओच्या भूमिकेशी संबंधित आहेत-
जागतिक आरोग्य अजेंडा पुढे नेण्याच्या दृष्टीने डब्ल्यूएचओचे आदेश पार पाडण्यासाठी नेतृत्व, शासन, गती, भागीदारी व देश, संयुक्त राष्ट्र प्रणाली आणि इतर भागधारकांसह सहकार्य मजबूत करणे असते. डब्ल्यूएचओला एक लवचिक, शिक्षण संस्था म्हणून विकसित करणे, टिकवून ठेवणे आणि त्याचे कार्य अधिक प्रभावीपणे पार पाडण्यास सक्षम करणे महत्त्वाचे आहे. विश्व स्वास्थ्य संस्था ही आंतरराष्ट्रीय सार्वजनिक आरोग्याच्या क्षेत्रात सुसंवादाचे कार्य करणारी संयुक्त राष्ट्रांची एक विशेष संस्था आहे. ती दि.७ एप्रिल १९४८ रोजी स्थापन झाली. स्वित्झर्लंडमधील जिनिव्हात मुख्यालय असणाऱ्या या संस्थेने एका अर्थी राष्ट्रसंघाचे एक उपांग असणाऱ्या आरोग्य संस्थेचे कार्य पुढे चालविले जात आहे.
आंतरराष्ट्रीय संघटना सन १९४५च्या संयुक्त राष्ट्रांच्या परिषदेदरम्यान चीनच्या प्रतिनिधी स्झमिंग स्झे यांनी नॉर्वे ब्राझीलच्या प्रतिनिधींना नवीन संयुक्त राष्ट्रांच्या संयुक्त विद्यमाने आंतरराष्ट्रीय आरोग्य संस्था तयार करण्याचे काम दिले. या विषयावर ठराव मंजूर करण्यात अपयशी ठरल्यानंतर परिषदेचे सरचिटणीस अल्जर हिस यांनी अशी संघटना स्थापन करण्याच्या घोषणेचा वापर करण्याची शिफारस केली. स्झे आणि इतर प्रतिनिधींनी आरोग्याविषयी आंतरराष्ट्रीय परिषद बोलाविण्याची घोषणा केली. जागतिक आरोग्य संघटनेच्या घटनेवर संयुक्त राष्ट्रांच्या सर्व ५१ देशांनी आणि इतर १० देशांनी दि.२२ जुलै १९४६ रोजी स्वाक्षरी केली. अशाप्रकारे ही संयुक्त राष्ट्रांची पहिली विशेष संस्था बनली. त्याची स्थापना दि.७ एप्रिल १९४८ रोजी पहिल्या जागतिक आरोग्य दिनावर औपचारिकपणे अंमलात आणली.
नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित आपत्कालीन परिस्थितीतील जागतिक आरोग्य संघटनेचे मुख्य उद्दीष्ट हे आहे, की जीवनाचे टाळण्यासारखे नुकसान, रोग आणि अपंगत्वाचे ओझे कमी करण्यासाठी देश आणि इतर भागधारकांशी समन्वय साधणे. तब्बल १९४ सदस्य देशांच्या प्रतिनिधींनी बनलेल्या डब्ल्यूएचए एजन्सीची सर्वोच्च निर्णय घेणारी संस्था म्हणून ती काम करते. ३४ आरोग्यतज्ञ कार्यकारी मंडळाची निवड करून त्यांना सल्ला देते. डब्ल्यूएचए अधिवेशन महासंचालक निवडणे, ध्येय, प्राधान्यक्रम, बजेट आणि क्रियाकलाप मंजूर करण्यास जबाबदार असतो. विद्यमान महासंचालक टेड्रोस अ‍ॅधानम, माजी आरोग्यमंत्री आणि इथिओपियाचे परराष्ट्रमंत्री यांनी १ जुलै २०१७ रोजी पाच वर्षांचा कार्यकाळ सुरू केला. दि.२३ जून १८५१ रोजी आयोजित आंतरराष्ट्रीय स्वच्छता संमेलन, डब्ल्यूएचओचे पहिले पूर्ववर्ती होते. सन १८५१ ते १९३८ या काळात झालेल्या १४ परिषदांच्या आंतरराष्ट्रीय मालिका, आंतरराष्ट्रीय स्वच्छता संमेलने यांनी कॉलेरा, पिवळा ताप यांसारख्या अनेक रोगांचा सामना करण्याचे काम केले. संमेलन यशाच्या परिणामी, पॅन-अमेरिकन स्वच्छता विभागाने आणि आंतरराष्ट्रीय कार्यालय- डी स्वच्छता पब्लिक लवकरच स्थापन करण्यात आले. सन १९२० मध्ये लीग ऑफ नेशन्सची स्थापना झाली, तेव्हा त्यांनी आरोग्य संघटनेची स्थापना केली.
दि.५ मे २०१४ रोजी डब्ल्यूएचओने जाहीर केले, की पोलिओचा प्रसार हा जागतिक आरोग्य आणीबाणी आहे- आशिया, आफ्रिका आणि मध्य पूर्व या रोगांचा प्रादुर्भाव विलक्षण मानला गेला. दि.८ ऑगस्ट २०१४ रोजी डब्ल्यूएचओने जाहीर केले, की इबोलाचा प्रसार हा सार्वजनिक आरोग्य आणीबाणी आहे; ते गिनियामध्ये सुरू झाले. असा विश्वास होता, की हा उद्रेक जवळपासच्या इतर देशांमध्ये जसे की लाइबेरिया आणि सिएरा लिओनमध्ये पसरला होता.
दि.३० जानेवारी २०२० रोजी डब्ल्यूएचओने कोविड-१ हा साथरोग सर्व देशभर किंवा खंडभर असलेला सार्वजनिक आरोग्याची आणीबाणी म्हणून आंतरराष्ट्रीय चिंता जाहीर केली, हे येथे वाखाणण्याजोगेच म्हणावे लागेल!
- कृष्णकुमार गोविंदा निकोडे गुरूजी- 'अलककार'.
- मु. पो. ता. जि. गडचिरोली ९४२३७१४८८३.
- इमेल- nikodekrishnakumar@gmail.com
0 टिप्पण्या